Fnuikende misverstanden over uitverkiezing
Jezus’ in lijdenstijd twee keer gehanteerde citaat “Velen zijn geroepen, weinigen uitverkoren” heeft als ik het goed zie in onze gezindte tot veel radeloze schade geleid, terwijl deze tekst naar mijn stellige overtuiging één van de meest geestelijke ruimte gevende en van genade getuigende bijbelteksten is.
In onze gezindte wordt gesuggereerd dat de ene groep, de uitverkorenen, een deelverzameling vormt van de grotere groep, de geroepenen. De bijbehorende uitleg is dat aan de gehele gemeente (al dan niet welmenend…) het heil aangeboden wordt (de geroepenen), maar dat een bepaald gedeelte van de gemeente, de bekeerden of de oprechte avondmaalgangers, tot de uitverkorenen behoort. Voor hem of haar die graag bij Jezus zou willen horen, maar die niet kan voldoen aan de als een afstreeplijstje werkende kenmerkenprediking, en die zich ook niet aan de groepscodes houden, is geen ruimte, totdat ze een keer het wederbarende werk van de Heilige Geest meemaken, wel de kenmerken gaan vertonen en zich aan de groepscodes gaan houden.
Dat Jezus iets heel anders met deze tekst bedoelt, wordt duidelijk als we naar de context kijken. Het duidelijkst is Zijn bedoeling en wat Hij Zijn volgelingen de laatste week over de toekomst wil leren, in Matt. 22: het Koninkrijk der hemelen wordt vergeleken met een koning die voor de kroonprins een groot feest klaargemaakt heeft. De knechten worden tot twee maal naar de uitgenodigden gestuurd, maar die willen niet komen. Dat is de reden waarom de koning gebiedt naar de uiteinden van de wegen te gaan om anderen te gaan roepen en uitnodigen voor het feest. Dit verhaal over de uitgenodigden en de nieuwe gasten eindigt met Jezus’ constatering dat velen geroepen zijn, maar weinigen uitverkorenen (beter vertaald: “velen de geroepenen, weinigen de uitverkorenen”). Dus bij het feest van de Zoon zullen er velen zijn die geroepen zijn, maar ook – zij het weinig – uitverkorenen. Met Dächsel, de kanttekenaren en Matthew Henry kan ik het niet anders zien dan dat Jezus Zijn volgelingen met dit verhaal voorbereidt op de toekomst. Net als in meer verhalen, legt Jezus uit dat er twee groepen bij Zijn Koninkrijk horen. In dit verhaal duidt Jezus de éne groep aan met de ‘uitverkorenen’ en de andere met de ‘geroepenen’. Bij het woord ‘uitverkorenen’ gaan bij ons meteen dogmatische bellen rinkelen, maar Jezus duidt in dit verhaal niet op de overigens {mits bijbels uitgelegd} zeer mooie en troostrijke – uitverkiezingsleer waar Paulus later over schrijft en die Calvijn troostrijk aan zijn dogmatiek toegevoegd heeft.
Jezus’ toehoorders kenden het woord uitverkiezing maar al te goed, maar dan in een andere zin, namelijk dat God in de woestijn tegen het Joodse volk zegt dat zij door Hem tot Zijn volk uitverkoren waren. Jezus’ toehoorders rekenden zich tot de uitverkorenen en gingen daar prat op.
Aan hen vertelt hij een waarschuwende gelijkenis: als de uitverkorenen niet willen komen, dan gaat de Koning anderen roepen tot de Koninklijke bruiloft: de geroepenen.
De andere keer dat Jezus hetzelfde citaat gebruikt, staat het in het kader van het feit dat in het Koninkrijk laatsten de eersten en eersten de laatsten zullen zijn, en dat degene die later bij het Koninkrijk betrokken zijn geraakt dezelfde beloning krijgen als degene die al eerder op het Koninkrijk betrokken waren. Degene die als eerste in de wijngaard zijn gaan werken, zijn, zo leert Matthew Henry, de joden en degene die er later bij gehaald worden zijn de geroepenen uit de heidenvolkeren. Zij krijgen een gelijke beloning van de Wijngaardenier.
Jezus vond het kennelijk belangrijk om Zijn volgelingen voor te bereiden op een nieuwe werkelijkheid, wat voor Zijn toehoorders op dat moment een revolutionaire gedachte was. De verhouding tussen de joden en de geroepenen uit de heidenvolkeren blijft vervolgens in de Bijbel een rode draad spelen. Meteen na de zending onder de heidenvolkeren komen de vragen op over het gebruik van de joodse regels voor de bekeerde heidenen, welke vragen zo heftig worden dat er een apostelconvent voor georganiseerd wordt. Ook uit de brieven van Paulus blijkt dat de verhouding tussen bekeerde heidenen en joden een heikel punt bleef. De apostel benadrukt dat het gaat om “één herder en één kudde”.
Ondertussen dreigt deze geestelijk ruimte gevende tekst (er is bij God ruimte voor uitverkorenen en geroepenen!) in de gereformeerde gezindte gebruikt te worden als een afsnijdende tekst. Zondag aan zondag moge je geroepen worden, als je niet uitverkoren bent, zul je nooit het Koninkrijk Gods beërven. Deze uitleg staat haaks op hèt geschrift over de uitverkiezing: de Dordtse leerregels. Dit belijdenisgeschrift dat dezelfde gereformeerde gezindte zegt te omarmen, legt het fijntjes uit: Gods roeping gaat door middel van predikers uit tot wie Hij wil en wanneer Hij wil. De toehoorders dienen vervolgens maar één ding te doen: “deze zeer blijde boodschap” “aannemen”. Bijzonder is ook ‘Dordts’ visie op de eventuele paniek als heilsbegerige mensen over de uitverkiezing horen (s)preken. Hoofdstuk 1 paragraaf 16 tekent drie groepen:
1) degenen die het levend geloof en het vaste vertrouwen nog niet krachtig in zich ervaren en toch de middelen gebruiken waardoor God beloofd heeft geloof en vertrouwen te geven, die moeten zich niet tot verworpenen rekenen maar actief doorgaan met het gebruik van de middelen die God gegeven heeft;
2) degenen die heel graag bekeerd zouden willen zijn, maar nog niet zo ver op de weg van het geloof zijn als ze zouden willen, moeten nog minder verschrikt worden als ze over de verwerping horen spreken;
3) diegenen die God en Christus minachten, dienen zich grote zorgen te maken, althans zolang zij zich niet met ernst tot God bekeren.
Kortom: zowel Jezus’ citaat over geroepenen en verkorenen als de Dordtse leerregels spreken heel ruim over Gods genadige verkiezing. Zonde en hemeltergend dat er in onze gezindte anders over gesproken wordt.
Gouda, Cor Verkade, vastgoedbeleggingsfondseigenaar